„Ja nie marzyłem o emigracji. Był rok 1989, dwa tygodnie przed Okrągłym Stołem. Dostałem stypendium rządu amerykańskiego i pojechałem spotkać ciekawych ludzi, poszerzyć swoje horyzonty. Wyszła z tego emigracja”. I „Emigra – Symfonia bez końca”.

Tak mówił Jan A.P. Kaczmarek (wyborcza.pl z 25 lutego 2017) w dniu, w którym odbyła się światowa prapremiera jego najnowszej kompozycji „Emigra – Symfonia bez końca”, skomponowanej dla Muzeum Emigracji w Gdyni.

Jan A.P. Kaczmarek, koninian z urodzenia, absolwent konińskiego I Liceum Ogólnokształcącego, 27 lat temu osiadł w Los Angeles, 12 lat temu odbierał Oscara za muzykę do filmu „Marzyciel”. Na pytanie czy bardziej czuje się emigrantem, czy obywatelem świata, odpowiada: – Zdecydowanie emigrantem. Jestem osobą, której oprogramowanie głowy zostało brutalnie zmienione przez okoliczności, na które sam się zgodziłem. Wieloletni pobyt w Los Angeles, w Stanach Zjednoczonych, na emigracji sprawił, że jestem innym człowiekiem. Wiszę gdzieś pośrodku, między kontynentami. Jestem Polakiem, ale już nie takim, jakim byłem przed wyjazdem, i nigdy też nie będę Amerykaninem. To jest ciekawy stan umysłu i my, emigranci, najlepiej się rozumiemy – mieliśmy te same problemy, wiemy, jaka jest cena do zapłacenia, że niektórych decyzji nie da się cofnąć. Emigracja jest bilansem strat i zysków, a szala jest zawsze po środku – nigdy nie jest tylko dobrze albo tylko źle.

Pytany o bilans, mówi: – Jest on pozytywny, jednak najbardziej żal mi przyjaźni, które straciłem. O innych stratach mówić nie warto, ale ważne jest, że emigracja mnie zbudowała. Nauczyłem się wielu rzeczy. Polecam to wszystkim młodym Polakom, nie tylko artystom – spędzić co najmniej dwa lata w obcym kraju. Taki wyjazd pomaga dojrzeć, zrozumieć świat, uwalnia nas od mitów i fałszywych przekonań.

Latem 2016 roku Muzeum Emigracji w Gdyni zleciło mu napisanie symfonii, której tematem będzie emigracja. Dzieło powstało w czasie ośmiu miesięcy. „Jestem hollywoodzkim kompozytorem, więc kiedy trzeba, piszę szybko, mam szacunek do terminów, bo on mobilizuje umysł”.

25 lutego 2017 hala widowiskowa Gdynia Arena zapełniła się do ostatniego miejsca. Na scenie zasiadło ponad 100 artystów, chór, 10 zestawów perkusji, multimedia z historycznymi fotografiami i muzyka warta Oscara – „Emigra – Symfonia bez końca”. Orkiestrę Polskiej Filharmonii Kameralnej Sopot (powiększonej na tę okazję do rozmiarów orkiestry symfonicznej) oraz Akademicki Chór Uniwersytetu Gdańskiego poprowadził dyrygent Wojciech Rajski. W utworze kompozytor wykorzystał historyczne materiały literackie; również dwa napisane na tę okazję teksty autorstwa Jana Wołka. Utwór orkiestrowy został zaprezentowany w nowoczesnej formie, z wykorzystaniem multimediów: projekcji światła i wizualizacji, w które wkomponowano zbiory Muzeum, m.in. listy, dokumenty, pamiętniki, a także fotografie czy rzeczy osobiste podróżujących emigrantów. Te wizualizacje, stworzone w oparciu o muzealne zbiory, przeistoczyły „Emigrę” w monumentalne, multimedialne widowisko, w bardzo obrazowy sposób ilustrującym losy emigrantów.

Jan A.P. Kaczmarek – kompozytor, muzyk. Jeden z najbardziej cenionych kompozytorów muzyki filmowej na świecie, jest autorem muzyki do ponad pięćdziesięciu filmów długometrażowych i dokumentalnych. Laureat Oscara za muzykę do filmu „Marzyciel”. Urodzony 29 kwietnia 1953 roku w Koninie, mieszka i pracuje w Los Angeles.

Nagrywał płyty m.in. dla Sony Classical, Decca, Varese Sarabande, Milan i Savitor Records. Stale koncertuje zarówno w USA jak i w Europie. W 2004 roku założył na wzór Sundance Institute Instytut „Rozbitek” w Poznaniu, który zajmuje się organizowaniem życia kulturalnego. Kaczmarek jest członkiem Amerykańskiej Akademii Filmowej, Europejskiej Akademii Filmowej i Polskiej Akademii Filmowej. Jest również twórcą i dyrektorem Transatlantyk Festival.

W swoim dorobku muzycznym Kaczmarek ma kompozycje symfoniczne i do spektakli teatralnych, m.in. do inscenizacji „Dziadów” i „Nie-Boskiej komedii” oraz innych dramatów polskiej klasyki. Samodzielnie wyreżyserował trzy spektakle multimedialne: „Czekając na kometę Halleya”, „Symfonia Solo” i „Tower of Babel”. W 2005 roku, dla uczczenia 25. rocznicy podpisania Porozumień Sierpniowych i powstania „Solidarności” skomponował „Kantatę dla wolności”, pięcioczęściowe dzieło przeznaczone na ponad dwustu wykonawców zabrzmiało w Gdańsku 31 sierpnia. Inne prace koncertowe kompozytora to „Koncert Jankiela” (na troje cymbałów i orkiestrę), „Otwarte okno” (na improwizujący fortepian i orkiestrę) i „Fanfara A2”. 10 maja 2014 roku na Rynku Głównym w Krakowie odbyła się światowa premiera „Universa – Opera Otwarta”, opery napisanej z okazji obchodów 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego.

oprac. Andrzej Dusza

andrzej.dusza@gazeta.pl